TBMM’nin 28. dönem milletvekilleri bugün saat 14.00’te düzenlenecek törenle yemin edecekler. Milletvekillerinin andı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yasama süreci başlayacak. Milletvekillerinin okuduğu yemin eskisi gibi değildi. Geçmişte yemin döneminde yaşanan krizler siyasi tarihimize not düşmüştür. Milletvekilliği yemini bugünkü halini nasıl aldı? Geçmişten günümüze neler oldu?
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş basamaklarından biri olan Sivas Kongresi’nde de bir yemin krizi yaşandı. Kongre başkanı Mustafa Kemal, yemin metninin belirlenmesinde tartışmaları çözmek için üç gün uğraştı.
Sivas Kongresi’nde okunan milletvekillerinin yemini şöyle oldu:
Kurultayın devamında da makama, hilafete ve saltanata maddî ve mânevî hizmetten başka gaye ve gayemizin bulunmadığını göz önünde bulundurarak şahsi ihtiraslardan, siyasetten ve mezhepçilikten uzak bir azim ve inançla çalışacağım. İslam’a, devlete, millete ve vatana yemin ederim ki, şerefim ve izzetim adına İttihat ve Terakki’nin ihyası için çalışmayacağım.”
23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasiye’ye göre yemin yoktu. Milli Mücadele’ye de öncülük eden birinci meclisteki milletvekilleri yemin etmedi.
1924 yılında Bilecik Milletvekili Fikret Bey’in ısrarı ile yeni anayasada yeminin milletvekillerine uygulanması kabul edildi.
1924 Anayasası’nın 16. maddesine ilişkin yemin şöyleydi:
Milletvekilleri Meclis’e girdiklerinde ‘Vatan ve Milletin saadet ve emniyetine aykırı bir gaye peşinde koşmayacağıma, Cumhuriyet ilkelerine bağlılıktan ayrılmayacağıma and içerim’ şeklinde hüküm verilir. .’
Not: Yalan, yemin etmek demektir.
Yemin uygulamasının ısrarlı savunucusu Fikret Onuralp, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin yolsuzluk yapan ilk milletvekili olarak tarihe geçti. Yavuz zırhlısının onarım ihalesini kazanan Fransız firmasından rüşvet almakla suçlanan Fikret Onuralp, 2 milyon liralık ihaleden 210 bin lira komisyon aldıklarını, Denizcilik Bakanı İhsan’ın yalan söylediğini itiraf etti. Bey 100 bin lira aldı, 55 bin lira aldı, kalanı bürokratlara verildi. .
1928’de Anayasa’dan “Devletin dini İslam’dır” maddesi çıkarıldı. Tam bir yıl olan 10 Nisan 1928’de yapılan değişiklikle, milletvekilliği yemininin “vallahi” kısmı kaldırıldı.
1928’deki değişiklikten sonra metin şöyle oldu:
“Vatan ve milletin saadet ve güvenliğine, hatta millet egemenliğine aykırı bir gaye peşinde koşmayacağıma, cumhuriyetin asllarına sadakatten sapmayacağıma şerefim üzerine and içerim.”
27 Mayıs 1960 darbesiyle 1924 Anayasası yürürlükten kaldırıldı. 1961 Anayasası’nın 77. maddesinde “Taahhüt” başlığıyla yemin edildi.
1961 Anayasası’nın 77. maddesi şöyleydi:
TBMM üyeleri göreve başlarken ‘Devletin bağımsızlığını, vatanın ve milletin bütünlüğünü koruyacağıma; Kuralsız milletin egemenliğine, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine bağlı kalacağıma, milletin memnuniyeti için çalışacağıma şerefim üzerine and içerim.’
12 Eylül 1980 darbesiyle 1961 Anayasası yürürlükten kaldırıldı. 1982’de yeni bir anayasa hazırlandı.
Nitekim 1982 Anayasası’nın 81. maddesinde milletvekillerinin yemini yeniden düzenlenmiştir. 59 kelimeden oluşan yeminde 11 “ve” bağlacı ve 7 virgül vardır.
Mevcut 1982 Anayasasının 81. maddesi şöyledir:
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri göreve başlarken aşağıdaki yemini ederler:
“Devletin varlığını ve bağımsızlığını, vatan ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız şartsız egemenliğini koruyacağım; Hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyet’e, Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağımı; Toplumun huzuru ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışından, herkesin insan hak ve temel hürriyetlerinden yararlanması idealinden ve Anayasa’ya bağlılıktan ayrılmayacağım; Büyük Türk Milleti önünde şerefim ve faziletim üzerine yemin ederim.”
