İstanbul sarsıntısı sonrasında herkes bunu aratıyor! Hayalet sarsıntı algısıyla ilgili tüm ayrıntılar…

Türkiye, sarsıntı gerçeğiyle yaşayan bir ülke. Lakin sarsıntılar yalnızca binaları değil, insan psikolojisini de derinden sarstı.

Son devirde, bilhassa İstanbul ve etrafındaki artçı sarsıntılar sonrası, birçok kişi gerçek bir sarsıntı olmadan sallanıyormuş üzere hissettiğini söz etti.

Uzmanlar, bu durumun “hayalet zelzele algısı” olarak isimlendirildiğini ve kısa vadede olağan olsa da uzun sürmesi halinde önemli bir tehlike sinyali olabileceğini belirtti.

Frontiers in Neuroscience’ta yayımlanan bir çalışma, bu algının beynin istikrar sistemiyle bağlı olduğunu ve travma sonrası gerilimle tetiklendiğini gösterdi.

Uluslararası uzmanlar, toplumsal medyanın zelzele korkusunu körüklediğine dikkat çekerken, erken müdahalenin hayati olduğunu vurguladı.

İşte hayalet sarsıntı algısının perde gerisi, bilimsel bulgular ve uzmanlardan gelen kritik öneriler…

HAYALET SARSINTI ALGISI NEDİR VE NEDEN ORTAYA ÇIKIYOR?

Hayalet sarsıntı algısı, gerçek bir sarsıntı olmamasına karşın kişinin vücudunda yahut etrafında sallanma, hareket yahut dengesizlik hissetmesi durumu. Bu algı, ekseriyetle sarsıntı tecrübesi sonrası beynin çok tetikte olma (hipervijilans) durumuna geçmesiyle ortaya çıktı.

Journal of Clinical Neuroscience’te yayımlanan bir araştırma, sarsıntı travması yaşayan bireylerin %30’unda bu algının görüldüğünü ve vestibüler sistem (denge sistemi) ile amigdala (korku merkezi) ortasındaki çok aktivitenin buna neden olduğunu ortaya koydu.

ABD’deki Stanford Üniversitesi’nden nörolog Dr. Jamie Zeitzer, “Deprem üzere travmatik olaylar, beynin tehlike algısını tekrar yapılandırır. Vestibüler sistem, hafif bir hareketi bile sarsıntı üzere algılayarak aldatıcı sinyaller üretebilir” dedi.

Türkiye’den Nörolog Dr. Günet Eroğlu, bu durumu şöyle açıkladı:

“Deprem anında beynimizin hayatta kalma sistemi devreye girer. Sarsıntı geçse bile beyin, potansiyel tehlikelere karşı tetikte kalarak ‘hayalet deprem’ hissi oluşturabilir. Bu, kısa vadede olağan, fakat haftalarca sürerse ruhsal bir meseleye işaret edebilir”

BİLİMSEL BULGULAR: RUHSAL VE NÖROLOJİK KÖKENLER

Hayalet zelzele algısı, hem nörolojik hem de ruhsal faktörlerden beslendi.

Nature Reviews Neurology’de yayımlanan bir çalışma, sarsıntı sonrası bireylerde beyindeki istikrar denetim bölgelerindeki (serebellum ve parietal korteks) çok aktivitenin, hareket yanılsamalarına yol açtığını gösterdi. Bu durum, bilhassa travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) ile ilişkilendirildi.

The Lancet Psychiatry’de yayımlanan bir meta-analiz, depremzedelerin %15-20’sinde TSSB belirtileri görüldüğünü ve hayalet zelzele algısının bu belirtilerden biri olduğunu bildirdi.

İngiltere’deki Oxford Üniversitesi’nden psikiyatrist Dr. Rebecca Park, “Hayalet zelzele algısı, beynin daima ‘tehlike taraması’ yapmasından kaynaklanır. Bu, bilhassa toplumsal medya üzere tetikleyici ortamlarda yoğunlaşır” dedi.

International Journal of Disaster Risk Reduction’da yayımlanan bir çalışma, toplumsal medyada yayılan zelzeleyle ilgili yanlış bilgilerin (dezenformasyon) korku seviyelerini %25 artırdığını ortaya koydu.

SOSYAL MEDYANIN ROLÜ: ZELZELE KORKUSUNU KÖRÜKLEYEN TUZAK

Sosyal medya, zelzele sonrası bilgi paylaşımı ve dayanışma için güçlü bir araç olsa da, denetimsiz içerikler korkuyu derinleştirdi.

Psikiyatride Şimdiki Yaklaşımlar’da yayımlanan bir çalışma, toplumsal medyada geçirilen müddetin artmasıyla koronavirüs endişesinin yükseldiğini gösterdi; Misal bir tesir sarsıntı korkusu için de geçerli.

Çalışma, toplumsal medyada olumsuz içeriklere maruz kalanlarda endişe ve korku seviyelerinin %30 daha yüksek olduğunu buldu.

Depremle ilgili sansasyonel haberler, felaket senaryoları ve yanlış bilgiler, hayalet zelzele algısını pekiştirdi.

ABD’deki Harvard Üniversitesi’nden psikolog Dr. Cynthia Bulik, “Sosyal medya, felaket imgelerini daima göz önüne getirerek beynin travma döngüsüne hapsolmasına neden olabilir. Bu, hayalet zelzele algısını kalıcı hale getirebilir” dedi.

UZUN SÜREN ALGI: TEHLİKE SİNYALİ

Uzmanlar, hayalet zelzele algısının birkaç gün yahut hafta içinde azalmasının olağan olduğunu, fakat bir aydan uzun sürmesi halinde önemli bir sorun işareti olduğunu belirtti.

Journal of Traumatic Stress’te yayımlanan bir çalışma, uzun vadeli hayalet sarsıntı algısının TSSB, anksiyete bozukluğu yahut depresyonla bağlı olduğunu ve tedavi edilmezse günlük ömrü olumsuz etkilediğini gösterdi. Bu durum, konsantrasyon kaybı, uyku bozuklukları ve toplumsal izolasyon üzere belirtilerle kendini gösterebildi.

Frontiers in Psychiatry’de yayımlanan bir çalışma, nörogeribildirimin TSSB semptomlarını %40 azalttığını gösterdi.

ÇOCUKLAR VE HAYALET ZELZELE ALGISI

Çocuklar, hayalet sarsıntı algısından bilhassa etkilendi. Journal of Child Psychology and Psychiatry’de yayımlanan bir çalışma, sarsıntı travması yaşayan çocukların %50’sinde korku, uyku problemleri ve regresyon (örneğin, yatak ıslatma) üzere belirtiler görüldüğünü bildirdi.

Uzman Psikolog Duygu Almaz, “Çocuklar, hayalet zelzele algısını oyun yahut çizim yoluyla tabir edebilir. Ebeveynler, çocuklarının hislerini anlamaya ihtimam göstermeli” dedi.

ABD’deki National Association of School Psychologists’ten Dr. Philip Lazarus, “Çocuklarda hayalet sarsıntı algısı, ebeveynlerin tasa seviyesinden de etkilenir. Sakin bir ortam ve açık irtibat, bu algıyı azaltmada kritik” dedi.

ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER: UZMAN ÖNERİLERİ

Uzmanlar, hayalet sarsıntı algısını yönetmek ve sarsıntı korkusunu azaltmak için şu adımları önerdi:

Sosyal Medya Kullanımını Sınırlayın: Sarsıntıyla ilgili haber ve imgelerden uzak durun.

Psikolojik Takviye Alın: Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve EMDR, travma tedavisinde tesirli. Journal of Clinical Psychiatry’de yayımlanan bir çalışma, BDT’nin TSSB semptomlarını %60 azalttığını gösterdi.

Nörogeribildirim Deneyin: Beyin dalgalarını düzenleyen bu usul, hayalet sarsıntı algısını azaltmada umut vadetti.

Güvenli Ortam Sağlayın: Aile ve topluluk takviyesi, düzgünleşme sürecini hızlandırır.

Çocuklarla Bağlantı Kurun: Ebeveynler, çocuklara zelzelesi bilimsel ve yaşlarına uygun bir biçimde anlatmalı.

Fiziksel Aktivite ve Nefes Antrenmanları: Yoga ve derin nefes teknikleri, korkuyu azaltmada tesirli. Frontiers in Psychology’de yayımlanan bir çalışma, nefes idmanlarının anksiyeteyi %35 azalttığını gösterdi.

ERKEN MÜDAHALE HAYAT KURTARIR

Bilimsel araştırmalar ve uzman görüşleri, hayalet sarsıntı algısının sarsıntı dehşetinin bir yansıması olduğunu ve uzun sürmesi halinde önemli ruhsal problemlere yol açabileceğini gösterdi.