Okyanusun kalbinde bâtın bir dünya keşfedili

Atlantik Okyanusu’nun derinliklerinde, bilim insanlarını şaşkına çeviren bir keşif yapıldı. Yaklaşık 700 metre derinlikte yer alan ve “Kayıp Şehir” olarak isimlendirilen hidrotermal saha, jeolojik yapısı ve biyolojik zenginliğiyle Dünya’daki hayatın kökenine ışık tutabilir. Türk ve milletlerarası uzmanlar, bu eşsiz oluşumun hem bilimsel hem de çevresel açıdan büyük bir kıymete sahip olduğunu vurguluyor.

Uluslararası alanda da keşif büyük yankı uyandırdı. ABD’deki Woods Hole Oşinografi Enstitüsü’nden deniz biyoloğu Dr. Susan Lang, Kayıp Şehir’in eşsiz olduğunu vurguluyor. Lang, “Bu hidrotermal saha, başkalarından farklı olarak yüksek sıcaklıklara dayanmıyor. Bunun yerine, serpantinleşme ismi verilen bir kimyasal tepkiyle hidrojen ve metan üretiyor. Bu gazlar, mikrobiyal hayatı destekliyor ve Dünya’nın erken periyotlarındaki şartlara misal bir ortam sunuyor” diyor. Nature Geoscience’te yayımlanan bir çalışma, Kayıp Şehir’deki kimyasal süreçlerin, hayatın okyanus tabanında başlamış olabileceği teorisini güçlendirdiğini ortaya koydu.

Kayıp Kent, 2000 yılında birinci defa keşfedildiğinde bilim dünyasında büyük bir heyecan yaratmıştı. Atlantik Okyanusu’nun 700-800 metre derinliğinde, yaklaşık 60 bin metrekarelik bir alanda yer alan bu hidrotermal saha, 30 metre yüksekliğe ulaşan kalsit bacalarıyla dikkat çekiyor. Proceedings of the National Academy of Sciences’ta yayımlanan bir araştırma, Kayıp Şehir’deki mikrobiyal toplulukların, Dünya’nın erken devirlerinde hayatın nasıl geliştiğine dair modeller sunduğunu gösterdi. Araştırma, bu bölgedeki mikroorganizmaların, oksijensiz ortamlarda güç üreterek hayatta kaldığını ve bu sürecin ömrün kökenine dair kıymetli bir ipucu olduğunu belirtti.

İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’nden jeokimyager Dr. Gretchen Früh-Green, Kayıp Şehir’in jeolojik kıymetine dikkat çekiyor. Früh-Green, “Bu saha, okyanus tabanındaki serpantinleşme süreçlerinin en düzgün örneklerinden biri. Hidrojen ve metan üretimi, sadece mikrobiyal hayatı değil, tıpkı vakitte potansiyel olarak uzayda hayat arayışını da destekliyor. Mars yahut Jüpiter’in uydusu Europa üzere yerlerde emsal kimyasal süreçler araştırılıyor” diyor. Geochimica et Cosmochimica Acta’da yayımlanan bir çalışma, Kayıp Şehir’deki kalsit bacalarının 100 bin yıldan fazla bir müddettir etkin olduğunu ve bu süreçte eşsiz bir ekosistem oluşturduğunu gösterdi.

Kayıp Kent, ismini antik bir kenti andıran beyaz, kule gibisi yapılarından alıyor. Uzmanlar, bu bölgenin öne çıkan özelliklerini şöyle sıralıyor:

Hidrotermal Bacalar: Kalsiyum karbonattan oluşan bacalar, sıcak suyun minerallerle birleşmesiyle oluşuyor ve kimileri 60 metre yüksekliğe ulaşıyor.

Mikrobiyal Ömür: Oksijensiz ortamda yaşayan mikroorganizmalar, metan ve hidrojeni güç kaynağı olarak kullanıyor.

Jeolojik Aktivite: Serpantinleşme süreci, okyanus tabanındaki kayaçların suyla tepkiye girerek gaz üretmesini sağlıyor.

Astrobiyolojik Değer: Kayıp Kent, uzayda ömür arayışı için bir model sunuyor, zira misal kimyasal süreçler başka gezegenlerde de mümkün.

Kayıp Şehir’in keşfi, sırf Dünya’daki hayatın kökenine değil, uzayda ömür arayışına da katkı sağlıyor. NASA’nın Jet Propulsion Laboratuvarı’ndan astrobiyolog Dr. Kevin Hand, bu bölgenin Jüpiter’in uydusu Europa ve Satürn’ün uydusu Enceladus’taki okyanus tabanlarıyla benzerlikler gösterdiğini belirtiyor. Hand, “Kayıp Kent, oksijensiz ortamlarda hayatın nasıl mümkün olduğunu gösteriyor. Bu, Europa’nın buzlu kabuğunun altındaki okyanuslarda hayat ararken bize rehberlik edebilir” diyor. NASA, 2024’te Kayıp Şehir’deki mikroorganizmaların genetik tahlilini tamamlayarak, bu dataları Europa Clipper misyonuna entegre etmeyi planlıyor.

Kayıp Kent, bilimsel değeri kadar çevresel hassasiyetiyle de dikkat çekiyor. Derin deniz madenciliğinin artması, bu cins eşsiz ekosistemleri tehdit ediyor. Dr. Susan Lang, uluslararası bir müdafaa mutabakatı gerektiğini savunuyor: “Kayıp Kent, bir tabiat laboratuvarı. Onu korumak, insanlığın bilimsel mirasını korumak demek.”

Birleşmiş Milletler Okyanus Konferansı’nda, hidrotermal alanların korunması için yeni bir çerçeve önerildi, fakat şimdi bağlayıcı bir mutabakat sağlanamadı.